Wat is schijnzelfstandigheid?

Bij een opdrachtovereenkomst is de zzp’er doorgaans vrij om de opdracht naar eigen inzicht uit te voeren. De focus ligt op de inspanningsverplichting, wat betekent dat de opdrachtnemer zich moet inspannen om de taak uit te voeren, maar er geen verplichting is om een bepaald resultaat te leveren.

Schijnzelfstandigheid kan ontstaan als de opdrachtnemer in de praktijk nauwelijks vrijheid heeft om het werk naar eigen inzicht in te vullen. Dit kan zich bijvoorbeeld voordoen in de volgende situaties:

• Zwaar afhankelijke relatie: De opdrachtnemer werkt continu voor één opdrachtgever en heeft weinig tot geen andere klanten. Dit geeft aan dat de zzp’er economisch afhankelijk is van de opdrachtgever, wat een belangrijk kenmerk van een werknemer is.
• Gezagsverhouding: De opdrachtgever heeft veel invloed op hoe, waar, en wanneer het werk wordt uitgevoerd. Dit kan duiden op een gezagsverhouding, een van de kernkenmerken van een arbeidsovereenkomst.
• Geen ondernemingsrisico: De opdrachtnemer heeft geen of nauwelijks risico in het werk, wat ook vaak bij werknemers het geval is. De opdrachtgever bepaalt bijvoorbeeld de werktijden en draagt geen risico bij het succes van de werkzaamheden.

Een zzp’er werkt dagelijks voor dezelfde opdrachtgever, volgens de werktijden en voorwaarden die de opdrachtgever stelt. De zzp’er heeft weinig tot geen eigen keuze in de manier van uitvoering, maar krijgt wel een factuur voor de gewerkte uren. Dit komt overeen met een werkrelatie die eerder een arbeidsovereenkomst is dan een echte opdrachtovereenkomst, omdat de zelfstandige niet voldoende vrijheid heeft.

Bij een resultaatovereenkomst is de opdrachtnemer verplicht om een specifiek resultaat te leveren, maar ook hier kan schijnzelfstandigheid ontstaan als de werkrelatie niet voldoet aan de criteria voor zelfstandig ondernemerschap.

Schijnzelfstandigheid kan ontstaan als er een combinatie is van de volgende elementen:

• Beperkte vrijheid: De opdrachtnemer krijgt een taak die weliswaar gericht is op een specifiek resultaat, maar de opdrachtgever heeft veel invloed op de uitvoering, zoals strikte controle over hoe het werk wordt gedaan, de middelen die gebruikt moeten worden, of de deadlines.
• Economische afhankelijkheid: De opdrachtnemer heeft onvoldoende andere klanten of opdrachten en is dus grotendeels afhankelijk van één opdrachtgever voor inkomen.
• Gezagsverhouding: De opdrachtgever heeft meer controle over de manier waarop het resultaat behaald moet worden, wat de zelfstandigheid van de opdrachtnemer ondermijnt.
• Geen risico voor resultaat: Bij een echte resultaatovereenkomst zou de opdrachtnemer het risico dragen als het resultaat niet wordt behaald. In een geval van schijnzelfstandigheid kan de opdrachtgever echter alle risico’s en verantwoordelijkheden dragen, terwijl de opdrachtnemer in de praktijk weinig ruimte heeft om het resultaat op eigen wijze te behalen.

Een zzp’er krijgt de opdracht om een website te bouwen (het resultaat), maar de opdrachtgever dicteert precies welke technologieën moeten worden gebruikt, welke deadlines er gehaald moeten worden, en heeft controle over de werkprocessen. Als de zzp’er in werkelijkheid weinig tot geen ruimte heeft om het werk zelfstandig uit te voeren en feitelijk functioneert als een werknemer, is er mogelijk sprake van schijnzelfstandigheid.